Giới thiệu về nghi thức thờ cúng ngày Tết Âm Lịch của người Việt
Tết Nguyên Tiêu của người Việt
Tết Nguyên Tiêu, hay còn gọi là Rằm tháng Giêng, là một trong những ngày lễ quan trọng trong văn hóa Việt Nam. Rằm tháng Giêng được tính từ đêm 14 đến hết ngày 15 tháng Giêng âm lịch là ngày Tết Nguyên tiêu. Dịp lễ hội này còn có tên gọi khác là Tết Thượng nguyên để phân biệt với 2 ngày rằm lớn còn lại trong năm là Tết Trung nguyên (ngày rằm tháng 7) và Tết Hạ nguyên (ngày rằm tháng 10).
Nguồn gốc Tết Nguyên tiêu có từ Trung Quốc, vào thời Tây Hán qua những giai thoại hư thực được lưu truyền như: dịp đoàn viên của các cung nữ và hình phạt của thiên đình dành cho dương gian sau cái chết của chim thiên nga.
Ngày lễ này có nguồn gốc từ Trung Quốc, bắt đầu từ thời Tây Hán. Theo truyền thuyết, vào ngày này, các cung nữ trong cung đình nhớ nhà nhưng không thể rời khỏi hoàng thành, vì vậy họ tổ chức lễ hội rước đèn để tạo không khí vui tươi, ấm áp. Tết Nguyên Tiêu được du nhập vào Việt Nam và trở thành một phần không thể thiếu trong chuỗi ngày Tết Nguyên Đán.
Trong ngày Tết Nguyên Tiêu, các gia đình Việt thường dọn dẹp án gian thờ và chuẩn bị hai mâm cỗ: một mâm chay cúng Phật và một mâm cúng gia tiên. Mâm chay cúng Phật thường bao gồm các món chay đủ màu sắc, tượng trưng cho Ngũ hành, như chè trôi nước, xôi gấc, các món đậu, hoa tươi, trái cây, món canh, rau củ xào. Mâm cỗ cúng gia tiên có thể là chay hoặc mặn, với các món như thịt hầm măng, bát bóng, thịt gà hoặc thịt heo luộc, giò lụa, chả rán.
Ngoài ra, người Việt còn có phong tục thả đèn hoa đăng vào buổi tối ngày Rằm tháng Giêng. Đèn hoa đăng được thả trên sông, mang theo những lời cầu nguyện và ước vọng của người thả. Hình ảnh những chiếc đèn hoa đăng lung linh trên mặt nước tạo nên một khung cảnh huyền ảo, đầy ý nghĩa tâm linh.
Tại sao Lễ Nguyên tiêu mang lại giá trị văn hóa và bản sắc kỳ diệu của dân gian
Tết Nguyên Tiêu mang nhiều giá trị văn hóa sâu sắc. Đây là dịp để các gia đình sum họp, tưởng nhớ tổ tiên và cầu mong một năm mới an lành, hạnh phúc. Theo quan niệm dân gian, Tết Nguyên Tiêu còn là thời điểm để cầu phúc, cầu an và thể hiện lòng thành kính với thần linh và tổ tiên. Câu nói "Cúng quanh năm không bằng Rằm tháng Giêng" thể hiện tầm quan trọng của ngày lễ này trong đời sống tâm linh của người Việt.
Ngoài ra, Tết Nguyên Tiêu còn là dịp để người Việt thể hiện lòng từ bi và sự chia sẻ. Trong ngày này, nhiều gia đình thường làm từ thiện, giúp đỡ những người có hoàn cảnh khó khăn. Đây là một nét đẹp văn hóa, thể hiện tinh thần tương thân tương ái của người Việt.
Theo một số nghiên cứu về sức khỏe tinh thần, Tết Nguyên Tiêu không chỉ có ý nghĩa về mặt tâm linh mà còn mang giá trị khoa học. Theo một số nghiên cứu, các hoạt động như thả đèn hoa đăng, đốt pháo hoa trong ngày này có thể giúp giảm căng thẳng, tạo cảm giác thư giãn và mang lại niềm vui cho mọi người. Ngoài ra, việc ăn chay và làm việc thiện trong ngày Tết Nguyên Tiêu cũng góp phần nâng cao sức khỏe và tinh thần của cộng đồng người trẻ tuổi tại Việt Nam thời gian gần đây. 
Những khác biệt thú vị ở các vùng miền
Mặc dù cùng chung một ngày lễ, nhưng nghi thức thờ cúng Tết Nguyên Tiêu ở hai miền Nam và Bắc có những điểm khác biệt. Ở miền Bắc, người dân thường tổ chức lễ hội rước đèn, thả đèn hoa đăng và làm mâm cỗ cúng Phật, gia tiên rất trang trọng. Trong khi đó, ở miền Nam, người dân thường tập trung vào các hoạt động cầu an, cầu phúc tại chùa và tổ chức các bữa tiệc gia đình ấm cúng. Sự khác biệt này phản ánh sự đa dạng và phong phú của văn hóa Việt Nam.
Ở miền Bắc, lễ hội rước đèn thường diễn ra rất sôi động, với sự tham gia của đông đảo người dân. Các đoàn rước đèn diễu hành qua các con phố, mang theo những chiếc đèn lồng đủ màu sắc và hình dáng. Đây là một hoạt động văn hóa đặc sắc, thu hút sự quan tâm của nhiều du khách.
Trong khi đó, ở miền Nam, người dân thường tập trung vào các hoạt động tâm linh tại không gian đình chùa. Họ đến chùa để cầu an, cầu phúc và tham gia các nghi thức cúng dường, tụng kinh. Đây là dịp để người dân miền Nam thể hiện lòng thành kính và sự tôn trọng đối với Phật pháp. Sự khác biệt trong cách tổ chức lễ hội giữa hai miền Nam Bắc càng làm phong phú thêm bức tranh văn hóa đa dạng của Việt Nam.
Nghi thức cúng vào Tết Nguyên Tiêu
Dưới đây là nghi thức chung có thể áp dụng một cách đơn giản, bởi vì Rằm tháng Giêng, giống như các ngày rằm và mùng một khác trong năm, nên được cúng đúng ngày mà không cần chọn giờ cụ thể.
- Lễ vật: Các gia đình có thể chuẩn bị lễ vật tùy theo điều kiện của mình. Tuy nhiên, theo quan niệm dân gian, Thiên Quan đại đế là vị thần vui vẻ, thích đồ ngọt và đèn nến. Vì vậy, lễ cúng nên có nhiều hoa quả, bánh ngọt như bánh trôi, bánh chay, bánh mật, và thắp thêm đèn nến.
- Nghi thức: Các gia đình nên trang hoàng nhà cửa và bàn thờ một cách trang nghiêm, đẹp đẽ. Gia chủ nên ăn mặc gọn gàng, sạch sẽ, và nếu có thể, mặc quần áo đẹp. Mọi người cần giữ thái độ vui vẻ, hòa nhã, tránh tranh cãi hoặc nói năng bừa bãi trong thời gian cúng lễ.
Văn cúng Rằm tháng Giêng: (Chúng tôi tham khảo từ sớ văn do ngài Thích Nguyên Tâm giới thiệu)
“Cung kính dâng lễ thỉnh mời ngài "Thượng nguyên tứ phúc Thiên Quan Nhất phẩm Tử Vi đại đế" chứng giám. Thiên Quan đại đế quyền thông ba cõi, thần uy nghiêm lắng, mắt thánh chiếu soi. Thượng nguyên ban phúc khắp vô cùng, trần gian ngưỡng cầu ơn mưa móc.
Hôm nay, nhân dịp Tết Nguyên tiêu, Thiên Quan ban phúc muôn nơi, tiến chủ là:..., ngụ tại:..., thành tâm quét dọn nhà cửa, sửa biện hương hoa, đèn nhang, lễ vật... dâng cúng trước án. Cầu thần tiêu trừ quá khứ oan khiên, tăng trưởng phúc lợi, mọi người đều được bình an hạnh phúc.
Đồng thời thỉnh mời các vị bản gia thần linh, thần hoàng bản thổ, Đông trù tư mệnh Táo phủ thần quân, bản gia chấp sự chư vị tôn thần, Ngũ phương ngũ thổ Phúc đức chính thần, Ngũ phương ngũ lộ Long mạch tài thần và hội đồng gia tiên dòng họ:... cùng chứng giám. Cẩn cáo. Thượng hưởng! (Lễ ba vái).”
Tết Nguyên Tiêu là một ngày lễ quan trọng, mang nhiều giá trị văn hóa và ý nghĩa sâu sắc trong đời sống người Việt. Từ lịch sử, truyền thống đến các nghi thức thờ cúng, Tết Nguyên Tiêu không chỉ là dịp để tưởng nhớ tổ tiên, cầu mong an lành mà còn là cơ hội để gia đình sum họp, gắn kết tình thân. Việc ăn chay và làm việc thiện trong ngày Tết Nguyên Tiêu cũng góp phần nâng cao sức khỏe và tinh thần.
