Nghi thức cúng Táo Quân (Ông Công, ông Táo) 23 tháng Chạp 

Mỗi năm, vào ngày này, Táo quân cưỡi cá chép biến thành rồng để lên Thiên Đình báo cáo về mọi hành động tốt và xấu của gia chủ, từ đó Thiên Đình sẽ xét xử công tội và thưởng phạt theo công bằng. Lễ cúng này không chỉ là dịp để tiễn đưa các vị thần Táo về trời mà còn là cơ hội để các gia đình bày tỏ lòng biết ơn và cầu mong một năm mới an lành, hạnh phúc. Cho đến đêm Giao Thừa, Táo quân mới trở lại thế giới dưới để tiếp tục nhiệm vụ trông nom bếp lửa cho gia đình.

Ngày lễ ông Công ông Táo đã trở thành một phần không thể thiếu trong tâm trí của người Việt. Do đó, trong dịp này, mọi người chuẩn bị mâm cơm như một biểu tượng của sự biết ơn đối với các vị thần. Ngoài ra, đây cũng là cơ hội để gia đình sum họp, quây quần sau một năm làm việc hết sức vất vả. Bài viết sau đây sẽ đi sâu vào lịch sử, truyền thuyết, phong tục, nghi thức quan trọng khi Cúng ông Công ông Táo vào dịp cuối năm và sự khác biệt trong phong cách thờ cúng giữa hai miền Nam Bắc.

Lịch sử và truyền thuyết của phong tục cúng Táo Quân 

Lễ cúng ông Công ông Táo có nguồn gốc từ tín ngưỡng thờ cúng Táo Quân của người Việt, một phong tục đã tồn tại từ hàng ngàn năm trước. Theo truyền thuyết, Táo Quân gồm ba vị thần: Thổ Công, Thổ Địa và Thổ Kỳ, được truyền thống văn hóa các cụ Việt Nam thời xưa truyền miệng và  chuyển hóa thành hai ông một bà, là vị thần cai quản Đất, Nhà cửa và Bếp núc. Cứ hằng năm, vào ngày 23 tháng Chạp, gia đình Táo Quân cưỡi cá chép bay về trời để báo cáo mọi việc lớn nhỏ xảy ra trong gia đình với Ngọc Hoàng 

Một trong những truyền thuyết nổi tiếng về ông Táo kể rằng, ngày xưa có một cặp vợ chồng nghèo khó, người chồng đi buôn xa và mất tích. Người vợ ở nhà chờ đợi mãi không thấy chồng về, cuối cùng tái giá với người khác. Khi người chồng cũ trở về, người vợ giấu anh ta trong đống rơm để tránh bị phát hiện. Tuy nhiên, người chồng mới đốt đống rơm để thui thịt, khiến người chồng cũ chết cháy. Người vợ và người chồng mới sau đó cũng nhảy vào lửa chết theo. Cảm động trước lòng chung thủy của họ, Ngọc Hoàng đã phong họ làm Táo Quân.

Phong tục và nghi thức cúng Táo Quân hằng năm 

Theo truyền thuyết, mỗi năm, ông Trời phái Táo Quân xuống trần gian để quan sát và ghi lại mọi hành vi thiện - ác của con người. Đến ngày 23 tháng Chạp, Táo Quân cưỡi cá chép hóa rồng bay về Thiên Đình để báo cáo với Ngọc Hoàng, Nam Tào, Bắc Đẩu. Vì vậy, vào ngày Tết ông Công ông Táo, người Việt thường tổ chức lễ cúng cá chép. Người dân thường chuẩn bị 2 hoặc 3 con cá chép sống, đặt trong chậu nước cùng với các lễ vật khác. Sau khi hoàn thành lễ cúng, cá chép sẽ được thả ra sông, ao, hồ để "phóng sinh", giúp Táo Quân trở về trời.

Trong tâm thức người Việt, hành động "cá vượt vũ môn" hay "cá chép hóa rồng" không chỉ là biểu tượng của sự thăng hoa mà còn tượng trưng cho tinh thần vượt khó, kiên trì và bền bỉ trong việc chinh phục tri thức để đạt được thành công. Đây cũng là Chính vì vậy, phong tục cúng ông  Công ông Táo vào ngày 23 tháng Chạp được thực hiện với nhiều nghi thức trang trọng nhưng vẫn không thể thiếu Cá chép.

Các gia đình thường chuẩn bị một mâm cỗ cúng gồm các món ăn truyền thống như gà luộc, xôi, bánh chưng và các loại trái cây đặt trên bàn án gian thờ. Ngoài ra, lễ vật không thể thiếu là ba chiếc mũ Táo Quân (hai mũ ông và một mũ bà),cá chép sống để thả ra sông sau khi cúng, tượng trưng cho phương tiện để Táo Quân lên trời. 

Nghi thức cúng ông Công ông Táo thường bắt đầu bằng việc thắp nhang, đèn và dâng trà nước. Sau đó, gia chủ sẽ đọc văn khấn để tiễn Táo Quân về trời, cầu mong một năm mới an lành, hạnh phúc Cá chép sau khi cúng sẽ được thả ra sông hoặc ao hồ, mang ý nghĩa "cá chép hóa rồng", biểu tượng cho sự thăng hoa và thành công, biểu hiện của nhân cách cao quý hoặc mục tiêu hướng đến kết quả tốt đẹp. Việc phóng sinh cá chép trong dịp Tết ông Công ông Táo không chỉ mang ý nghĩa văn hóa mà còn thể hiện lòng từ bi quý báu của người Việt Nam.

Tham khảo các bước sau đây: 

Bước 1: Chuẩn bị: 

Chọn một vị trí trong nhà hoặc một bàn thờ nhỏ để đặt các vật phẩm cúng Táo quân. Trên bàn thờ, trải một tấm khăn trắng hoặc lụa trắng để biểu trưng cho sự tinh khiết và linh thiêng.

Các vật phẩm dâng cúng:

• Mũ Táo quân: Chọn một hoặc ba chiếc mũ, tùy theo phong tục gia đình.
• Cá chép: Chọn một hoặc ba con cá chép, biểu tượng cho sức sống mạnh mẽ và may mắn
• Tiền vàng: Chọn một số tiền vàng cách điệu, có thể là tiền giả.
• Nến và hoa cúng: Sắp xếp nến và hoa để tạo không khí trang nghiêm và tôn kính.

Bước 2: Lễ cúng: 

Lễ cúng Táo quân thường diễn ra vào buổi sáng nên là trước khi mặt trời lặn, hoặc tùy theo thời gian thuận tiện của gia đình. Trước khi bắt đầu lễ, hãy thanh tẩy gọn gàng và sạch sẽ bàn thờ và khu vực xung quanh để tạo sự linh thiêng. Đốt nến và thắp hương trước bàn thờ để kính mừng Táo quân.

Bước 3: Khi lễ cúng kết thúc

Hãy chúc ông bà Táo quân những điều tốt lành và xin ông bảo vệ gia đình khỏi rủi ro. Tắt nến và dọn sạch bàn thờ sau khi hoàn thành lễ cúng.

Sự khác biệt trong phong cách thờ cúng giữa hai miền Nam Bắc

Phong tục cúng ông Công, ông Táo có sự khác biệt rõ rệt giữa hai miền Nam và Bắc Việt Nam. Ở miền Bắc, người dân thường cúng một con cá chép sống thả trong chậu nước, sau đó mang ra sông thả. Mâm cỗ cúng ở miền Bắc thường rất phong phú, bao gồm nhiều món ăn truyền thống như gà luộc, xôi, bánh chưng, và các loại trái cây .

Trong khi đó, ở miền Nam, lễ cúng ông Công, ông Táo thường đơn giản hơn. Người dân miền Nam thường cúng mũ, áo và đôi hia bằng giấy, không cúng cá chép sống mà thay vào đó là cá chép giấy. Mâm cỗ cúng ở miền Nam cũng ít món hơn, thường chỉ gồm các món ăn cơ bản như xôi, gà luộc và trái cây.

Lễ cúng ông Công ông Táo vào ngày 23 tháng Chạp là một phong tục truyền thống quan trọng trong văn hóa Việt Nam. Lễ cúng ông Công, ông Táo không chỉ là một nghi lễ tâm linh mà còn là dịp để gia đình quây quần, ôn lại những kỷ niệm và hướng tới một năm mới an lành, hạnh phúc. Qua các nghi thức cúng bái, người Việt không chỉ bày tỏ lòng biết ơn đối với các vị thần trong gia đình Táo Quân  mà còn cầu mong một năm mới an lành, hạnh phúc. 

Hy vọng bài viết này đã giúp bạn hiểu rõ hơn về ý nghĩa của ngày lễ, trân trọng những giá trị truyền thống của dân tộc và trân quý hơn giây phút Lễ Tết quây quần bên người thân.