Nghi thức tỉa chân hương dịp Tết, tránh "phạm" gia tiên
Khi nào được phép lau dọn bàn thờ gia tiên?
Công việc lau dọn bàn thờ, hay còn gọi là lễ bao sái, cần được thực hiện cẩn thận vì đây là nơi thờ cúng tổ tiên, là trung tâm về mặt tâm linh của ngôi nhà. Người lau dọn bàn thờ gia tiên là người trong nhà, thường là gia chủ hoặc người chuyên phụ trách việc thờ cúng. Lưu ý cần tắm rửa sạch sẽ trước khi lau dọn bàn thờ.
Trong ngày thường, gia chủ có thể lau dọn bàn thờ bất cứ khi nào cảm thấy bàn thờ bị bẩn. Hoặc vào những dịp đặc biệt như rằm tháng Giêng, rằm Trung Thu hoặc khi gia đình có lễ quan trọng như hiếu hỷ, khởi công,... thì cần lau dọn trước một ngày để chuẩn bị chu đáo. Tuy nhiên, vào dịp Tết, phong tục lau dọn bàn thờ cần được thực hiện cẩn thận và kỹ lưỡng hơn.
Có hai thời điểm chính để bao sái bàn thờ dịp cuối năm:
- Ngày đưa ông Táo về trời (23 tháng Chạp): Đây là lúc Táo quân rời khỏi nhà, bàn thờ được lau dọn kỹ lưỡng để chuẩn bị cho năm mới, cũng là để tránh mạo phạm khi các ngài còn ở đây.
- Ngày rước ông Táo trở về: Sau khi Táo quân hoàn tất trọng trách, bàn thờ sạch sẽ sẵn sàng đón các ngài trở lại.
Quan trọng nhất, việc lau dọn bàn thờ phải hoàn thành trước đêm giao thừa. Theo phong tục, đầu năm mới (mùng 1, mùng 2 và mùng 3) người ta kiêng quét dọn vì sợ “quét” mất tài lộc cả năm ra khỏi nhà. Do đó, việc dọn dẹp bàn án gian thờ trước giao thừa không chỉ giữ không gian thờ cúng trang nghiêm, sạch sẽ vào đầu năm mới mà còn mang ý nghĩa tâm linh, thể hiện sự kính trọng tổ tiên và thần linh.
Các bước lau dọn bàn thờ gia tiên
1. Tắm rửa sạch sẽ và chuẩn bị dụng cụ
Trước tiên, gia chủ cần tắm rửa sạch sẽ, ăn mặc chỉn chu trước khi bắt đầu lau dọn. Trước khi làm lễ bao sái, nên lau dọn nhà cửa sạch sẽ và mở rộng cửa trong nhà để không gian thông thoáng. Cần chuẩn bị các dụng cụ mới, sạch sẽ, chuyên dùng cho việc lau dọn bàn thờ, bao gồm:
- Khăn sạch chỉ dùng để lau bàn thờ.
- Rượu trắng pha loãng với nước và gừng để lau bàn thờ, giúp khử khuẩn và làm sạch.
- Nước ấm dùng để lau tượng hoặc ảnh Phật nếu có.
- Một chiếc bàn phủ vải hoặc giấy đỏ để đặt bài vị, bài vị thần linh và gia tiên phải đặt riêng.
- Đĩa hoa quả để làm lễ bao sái trước khi bắt đầu lau dọn.
2. Thắp hương xin phép gia tiên
Tiếp theo, gia chủ đặt đĩa hoa quả đã chuẩn bị lên bàn án gian thờ, thắp nén hương và khấn xin phép các vị tổ đường được làm lễ bao sái. Đợi đến khi hương cháy hết thì bắt đầu lau dọn bàn thờ.
3. Hạ và lau dọn đồ thờ
Đầu tiên, gia chủ hạ từng món đồ thờ tâm linh xuống một cách nhẹ nhàng, đặt ngay ngắn trên bàn đã chuẩn bị trước, không để lộn xộn. Lưu ý tuyệt đối không hạ hoặc di chuyển bát hương để tránh ảnh hưởng đến phong thủy.
Dùng khăn sạch đã ngâm nước pha rượu và gừng lau toàn bộ đồ thờ cúng, sau đó lau khô lại bằng khăn sạch khác. Lưu ý cần lau từng món đồ theo thứ tự, không lau trực tiếp trên bàn thờ để giữ sự trang nghiêm. Sau khi hoàn tất, xếp các đồ thờ được lại cho gọn gàng, ngay ngắn trước khi đưa lên bàn thờ.
4. Dọn bát hương
Khi dọn bát hương, đầu tiên, gia chủ dùng muỗng nhỏ xúc từng muỗng tro trong bát hương đổ ra ngoài. Cần lưu ý không đổ tro một cách mạnh tay làm tro nhanh chóng tràn ra ngoài vì điều này theo quan niệm dân gian có thể gây "tán tài". Sau khi làm sạch bát hương bằng khăn sạch đã ngâm rượu gừng, lấy tro mới đổ vào bát hương ngay để biểu thị "tiền vào như nước", “ra nhỏ vào lớn”.
Tiếp theo là tỉa chân hương, dùng hai tay rút từng chân hương một cách nhẹ nhàng. Không được rút hết chân hương mà cần để lại ít nhất 3 chân hương, nếu nhiều hơn thì phải là số lẻ như 5, 7, 9. Trong đó:
- Bát hương thần linh: Để lại 5 chân hương, tượng trưng cho ngũ hành tề tụ.
- Bát hương khác: Để lại 3 chân hương, biểu thị sinh tài.
Các chân hương đã rút được đặt ngay ngắn trên bàn phủ vải hoặc giấy đỏ để xử lý sau khi dọn xong bàn thờ. Hương đã tỉa cần đốt thành tro và thả xuống sông hồ sạch sẽ hoặc vùi vào gốc cây, không được vứt lung tung hoặc đổ xuống nơi ô uế.
5. Xếp lại đồ thờ lên bàn thờ và thắp hương kính báo
Trước khi xếp lại đồ thờ lên bàn thờ, gia chủ cần dùng khăn khô lau sạch toàn bộ tro bụi trên bàn thờ. Sau đó, dùng khăn sạch đã ngâm rượu gừng lau kỹ lại toàn bộ bề mặt bàn thờ, rồi dùng khăn khô lau lại lần nữa để đảm bảo mặt bàn thờ sạch sẽ và khô ráo.
Sau khi hoàn tất, đặt lại các đồ thờ cúng đúng vị trí ban đầu một cách ngay ngắn. Thay nước, thay chum gạo muối (nếu có). Cuối cùng, gia chủ khấn xin thỉnh các ngài về, báo cáo đã hoàn thành việc lau dọn.
Những điều cấm kỵ khi lau dọn bàn thờ gia tiên
Bàn thờ gia tiên là trung tâm về mặt tâm linh và tinh thần của ngôi nhà nên khi lau dọn bàn thờ, gia chủ cần hết sức lưu ý để tránh phạm phải điều kỵ, bất kính với tổ tiên và thần linh. Dưới đây là những điều gia chủ nên tránh khi lau dọn bàn thờ gia tiên:
- Xê dịch bát hương: Bát hương là trung tâm của bàn thờ, việc di chuyển bát hương có thể gây xáo trộn phong thủy và mang lại xui xẻo cho gia đình.
- Dùng nước lạnh để rửa bài vị: Nước lạnh được coi là không phù hợp cho không gian linh thiêng. Bài vị nên được lau bằng nước rượu gừng hoặc nước ấm để thể hiện sự kính trọng.
- Làm đổ vỡ đồ thờ: Đồ thờ cúng mang tính biểu tượng linh thiêng, việc làm đổ vỡ không chỉ gây mất trang nghiêm mà còn bị coi là điềm xấu, ảnh hưởng đến sự bình an của gia đình.
- Đổ hết tro trong bát hương ra ngoài: Đổ mạnh tro hương đại diện cho "tán tài" theo quan niệm dân gian, do đó nên dùng muỗng nhỏ để xúc tro.
- Lau bài vị tổ tiên trước bài vị thần Phật: Theo thứ bậc, cần lau bài vị và tượng Phật trước, sau đó mới lau bài vị tổ tiên.
- Dùng đồ không sạch để lau dọn bàn thờ: Chỉ sử dụng đồ mới hoặc đồ chuyên dùng để lau bàn thờ để đảm bảo vệ sinh và sự kính trọng đối với không gian thờ cúng.
- Lau dọn bàn thờ vào những ngày kiêng kỵ: Theo quan niệm dân gian, tránh lau dọn bàn thờ vào 3 ngày đầu tháng âm lịch (mùng 1, 2, 3) vì được cho là dễ gây "tán lộc, tán tài". Ngoài ra, cũng cần kiêng lau dọn vào các ngày 14, 15, 16 âm lịch, vì đây là 3 ngày vượng âm trong tháng, không tốt cho việc động chạm đến không gian linh thiêng.
