Tại sao người Việt thường chế tác bàn thờ bằng gỗ?

Vậy tại sao người Việt lại ưu tiên sử dụng gỗ để chế tác bàn thờ thay vì các vật liệu khác như đá, kim loại hay nhựa? Lựa chọn này không chỉ xuất phát từ yếu tố thẩm mỹ mà còn mang ý nghĩa phong thủy sâu sắc, phù hợp với quan niệm thờ cúng lâu đời.

Giá trị tâm linh và văn hóa của bàn thờ trong đời sống của người Việt

Bàn thờ là nơi thờ cúng trong không gian gia đình và các cơ sở thờ cúng tâm linh khác. Trong gia đình, bàn thờ là nơi kết nối giữa con cháu với tổ tiên, thần linh. Trong tâm thức người Việt, thờ cúng là cách thể hiện lòng biết ơn, cầu mong sự phù hộ cho gia đình bình an, hạnh phúc. Không gian thờ cúng thường đặt ở vị trí trang trọng nhất trong nhà.

Bên cạnh giá trị tâm linh, bàn án gian thờ còn mang ý nghĩa văn hóa sâu sắc, duy trì truyền thống hiếu đạo. Trong các dịp lễ, Tết, giỗ chạp, con cháu trong gia đình đều dâng hương, bày biện mâm cỗ, thể hiện sự gắn kết giữa các thế hệ. Chính vì thế, bàn thờ luôn chiếm vị trí quan trọng trong đời sống tinh thần của người Việt.

Lý do người Việt chuộng bàn thờ bằng gỗ

1. Gỗ mang ý nghĩa phong thủy và tâm linh sâu sắc

Trong quan niệm phong thủy, gỗ thuộc hành Mộc – tượng trưng cho sự hài hóa, sự sống, sinh sôi và phát triển. Bàn thờ làm từ gỗ mang đến cảm giác ấm cúng, gần gũi, giúp không gian thờ cúng trở nên trang nghiêm hơn. Hơn nữa, gỗ là vật liệu tự nhiên, hấp thụ linh khí trời đất, tạo sự hài hòa về năng lượng, giúp gia chủ thu hút may mắn, bình an, do đó vật liệu này không chỉ được sử dụng làm bàn án gian mà còn dùng để chế tác các loại đồ thờ tâm linh khác như cửa võng gỗ mít, hoành phi câu đối, tượng phật, tượng thánh, tượng mẫu,...

Trong quan niệm truyền thống của người Việt, bàn thờ gỗ được xem là cánh cổng, là cầu nối giữa thế giới của người sống và người đã khuất. Gỗ có đặc tính bền và trường tồn theo thời gian, tượng trưng cho sự trường tồn của dòng họ, cho dòng chảy liên tục của huyết thống và tình cảm gia đình. Mỗi vân gỗ, mỗi nét chạm khắc trên bàn thờ đều mang trong mình câu chuyện và linh hồn của gia đình, tạo nên sự kết nối giữa quá khứ, hiện tại và tương lai.

2. Độ bền cao, phù hợp với không gian thờ cúng lâu dài

Gỗ tự nhiên có tuổi thọ cao, đặc biệt là các loại gỗ như gỗ mít, gỗ hương, gỗ gụ… có khả năng chống mối mọt, ít cong vênh, càng dùng lâu càng bền đẹp. Đặc điểm này phù hợp với tính chất lâu dài và trường tồn của không gian thờ cúng, cần sự trang trọng và ổn định theo thời gian.

3. Dễ chế tác, chạm khắc hoa văn tinh xảo

Gỗ có độ dẻo dai nhất định, đặc biệt là gỗ mít có thớ gỗ mềm nhưng vẫn đảm bảo độ chắc chắn, giúp thợ mộc dễ dàng chạm khắc những hoa văn có độ mềm mại, uốn lượn như rồng, phượng, hoa sen, mai điểu… thường thấy trên các đồ thờ tâm linh truyền thống của người Việt. Nhờ đó, bàn thờ gỗ không chỉ đơn thuần là nơi thờ cúng mà còn trở thành tác phẩm nghệ thuật mang giá trị tâm linh và văn hóa.

So sánh bàn thờ bằng gỗ với các vật liệu khác

1. Bàn thờ bằng gỗ

• Ưu điểm: Gỗ mang ý nghĩa phong thủy tốt, tạo cảm giác ấm cúng, dễ chế tác hoa văn tinh xảo. Các loại gỗ tự nhiên như gỗ mít, gỗ gụ, gỗ hương có độ bền cao, chống mối mọt, sử dụng lâu dài.
• Nhược điểm: Một số loại gỗ có giá thành cao, cần bảo quản tốt để tránh ẩm mốc, mối mọt theo thời gian.

2. Bàn thờ bằng đá

• Ưu điểm: Độ bền cực cao, chịu lực tốt, không bị mối mọt hay ảnh hưởng bởi thời tiết.
• Nhược điểm: Khối lượng nặng, khó di chuyển, thường phù hợp với đền chùa hoặc nhà thờ họ hơn là trong không gian gia đình. Ngoài ra, đá mang hành Thổ, không phù hợp phong thủy với một số gia chủ.

3. Bàn thờ bằng kim loại

• Ưu điểm: Chắc chắn, bền bỉ, không bị mối mọt, dễ vệ sinh.
• Nhược điểm: Kim loại thường mang cảm giác lạnh lẽo, không phù hợp với không gian thờ cúng cần sự ấm áp, trang nghiêm. Hơn nữa, theo phong thủy, kim loại thuộc hành Kim, không phải lựa chọn tối ưu để làm bàn thờ.

4. Bàn thờ bằng nhựa

• Ưu điểm: Giá thành rẻ, trọng lượng nhẹ, dễ lắp đặt.
• Nhược điểm: Nhựa không mang giá trị phong thủy tốt, dễ hư hỏng, kém bền, tuổi thọ không cao. Về mặt thẩm mỹ, bàn thờ nhựa thường không có được sự trang nghiêm và tính linh thiêng như các chất liệu khác.

Những loại gỗ thường dùng để làm bàn thờ

Trong văn hóa thờ cúng của người Việt, bàn thờ thường được làm từ các loại gỗ tự nhiên có độ bền cao, ít cong vênh, mối mọt và mang ý nghĩa phong thủy tốt. Dưới đây là những loại gỗ phổ biến nhất để chế tác bàn thờ.

1. Gỗ mít

• Đặc điểm: Gỗ mít có màu vàng sáng, mùi thơm nhẹ, thớ gỗ mịn, dễ chạm khắc hoa văn. Khi sử dụng lâu, gỗ mít lên màu sẫm tự nhiên, tạo vẻ đẹp cổ kính.
• Ưu điểm: Bền chắc, không bị mối mọt, ít cong vênh, dễ chế tác. Gỗ mít còn mang ý nghĩa phong thủy tốt, tượng trưng cho sự sum vầy, phát triển bền vững.
• Ứng dụng: Thích hợp để làm bàn thờ gia tiên, bàn thờ Phật trong gia đình hoặc nhà thờ họ.

2. Gỗ gụ

• Đặc điểm: Gỗ gụ có màu nâu sẫm hoặc vàng nhạt, vân gỗ đẹp và thẳng, thớ gỗ mịn, chắc, có độ bền cao. Khi đánh bóng, gỗ có độ bóng tự nhiên rất đẹp.
• Ưu điểm: Chống mối mọt tốt, ít bị cong vênh, tuổi thọ cao. Gỗ gụ có giá trị thẩm mỹ cao, phù hợp với không gian thờ cúng trang nghiêm.
• Ứng dụng: Thường được sử dụng cho bàn thờ gia tiên cao cấp, bàn thờ cúng tổ trong đình chùa.

3. Gỗ hương

• Đặc điểm: Gỗ hương có màu nâu đỏ đặc trưng, vân gỗ đẹp, gỗ thường có bản to, dễ chế tác,  tỏa ra hương thơm tự nhiên dễ chịu.
• Ưu điểm: Cứng chắc, ít cong vênh, không bị mối mọt, có giá trị sử dụng lâu dài. Mùi hương từ gỗ giúp tăng thêm tính linh thiêng của không gian thờ, đồng thời cũng tốt cho sức khỏe con người.
• Ứng dụng: Phù hợp với bàn thờ gia tiên cao cấp, bàn thờ Phật, đặc biệt trong các gia đình có điều kiện kinh tế khá giả.

4. Gỗ dổi

• Đặc điểm: Gỗ dổi có màu vàng nhạt, vân gỗ đẹp, mùi thơm tự nhiên, trọng lượng nhẹ hơn so với gỗ gụ và gỗ hương.
• Ưu điểm: Khả năng chống mối mọt tốt, ít cong vênh, dễ chế tác, giá thành hợp lý.
• Ứng dụng: Được sử dụng phổ biến trong các gia đình có nhu cầu làm bàn thờ với mức chi phí vừa phải nhưng vẫn đảm bảo độ bền và tính thẩm mỹ.

5. Gỗ vàng tâm

• Đặc điểm: Gỗ vàng tâm thuộc nhóm gỗ quý, có màu vàng nhạt khi mới khai thác và sẽ đậm dần theo thời gian. Loại gỗ này có thớ mịn, vân gỗ đẹp và tỏa ra mùi hương nhẹ, tạo cảm giác dễ chịu, thanh tịnh.
• Ưu điểm: Chống mối mọt và cong vênh tốt, bền chắc, chịu được môi trường ẩm, có mùi thơm nhẹ, trọng lượng vừa phải, không quá nặng nhưng vẫn rất chắc chắn.
• Ứng dụng: Gỗ vàng tâm thường được sử dụng để làm bàn thờ gia tiên, bàn thờ Phật hoặc án gian thờ trong các nhà thờ họ, đình chùa.

Lưu ý khi chọn bàn thờ bằng gỗ

Chọn bàn thờ không chỉ cần đẹp mà còn phải phù hợp với phong thủy và không gian thờ cúng. Dưới đây là một số lưu ý quan trọng:

• Chọn loại gỗ phù hợp: Ưu tiên các loại gỗ bền, chắc, chống mối mọt như gỗ mít, gỗ gụ, gỗ hương, gỗ vàng tâm,... Tránh các loại gỗ dễ cong vênh hoặc bị mục khi gặp độ ẩm cao. Khi đó, cần trao đổi kỹ lưỡng với đơn vị chế tác bàn thờ, bàn án gian.
• Kích thước bàn thờ theo thước Lỗ Ban: Kích thước bàn thờ nên tuân theo thước Lỗ Ban phong thủy để đảm bảo sự may mắn, tài lộc. Người ta thường dùng thước Lỗ Ban 38,8 cm để đo bàn thờ. Cần cân đối với diện tích phòng thờ, tránh quá to hoặc quá nhỏ làm mất sự hài hòa.
• Kiểu dáng và họa tiết chạm khắc: Kiểu dáng bàn thờ nên phù hợp với phong cách thờ cúng của gia đình. Hoa văn chạm khắc có thể là rồng, hoa sen, chữ Phúc – Lộc – Thọ,... là những họa tiết truyền thống của Việt Nam mang ý nghĩa tốt lành.
• Màu sắc và hoàn thiện bề mặt: Bàn thờ thường được sơn son thếp vàng hoặc sơn PU, sơn giả cổ để giữ được độ bền. Tránh sơn quá bóng hoặc màu quá sặc sỡ, gây mất đi vẻ trang trọng.

Độ bền và kết cấu bàn thờ: Bàn thờ cần chắc chắn, không rung lắc, tránh các mối ghép lỏng lẻo. Kiểm tra kỹ chân bàn thờ, vách ngăn và bề mặt để đảm bảo độ ổn định lâu dài.