Lưu ý khi chăm sóc và bảo dưỡng tượng thờ trong đền điện
Đôi nét về làng nghề Sơn Đồng
Làng nghề Sơn Đồng, thuộc huyện Hoài Đức, Hà Nội, là một trong những làng nghề truyền thống nổi tiếng của Việt Nam. Đây là nơi tập trung những nghệ nhân tài hoa chuyên đục, khắc tượng và làm đồ thờ truyền thống, với lịch sử hình thành và phát triển hàng trăm năm.
Từ hàng ngàn năm trước, làng nghề Sơn Đồng đã tồn tại và phát triển khi nền văn hóa Phật giáo bắt đầu du nhập vào Việt Nam. Đây là thời điểm mà nhu cầu về tượng thờ và đồ thờ cúng tăng cao, tạo điều kiện cho các nghề thủ công mỹ nghệ phát triển.
Làng nghề Sơn Đồng nổi tiếng với kỹ thuật sơn son thếp vàng tinh xảo. Đây là một kỹ thuật đòi hỏi sự tỉ mỉ và khéo léo cao, từ việc chọn lựa nguyên liệu đến các bước sơn và thếp vàng. Bên cạnh đó, trong các sản phẩm của làng nghề, nổi bật nhất phải kể đến các tượng thờ và đồ thờ tâm linh. Đặc biệt, các mẫu cửa võng đền điện chế tác tại Sơn Đồng đã được lắp đặt trong các không gian thờ cúng lớn nhỏ khắp cả nước.
Làng nghề Sơn Đồng chính là cái nôi sản xuất các loại tượng thờ và đồ thờ tâm linh, phục vụ nhu cầu tín ngưỡng của người dân khắp mọi miền đất nước. Các sản phẩm của làng nghề không chỉ được sử dụng trong các đền, chùa, đình làng mà còn trong không gian gia đình, trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống tâm linh của người Việt.
Các vật liệu nghệ nhân Sơn Đồng sử dụng trong chế tác cửa võng đền điện
Gỗ
Việc đục tượng và chế tác cửa võng đền điện luôn bắt đầu từ khâu chọn gỗ, bởi chất liệu gỗ đóng vai trò quan trọng trong việc tạo nên vẻ đẹp và độ bền của sản phẩm. Các nghệ nhân tại Sơn Đồng thường sử dụng các loại gỗ tự nhiên đẹp, được lựa chọn tỉ mỉ như gỗ mít, gỗ hương, gỗ gụ, gỗ gội và gỗ vàng tâm để chế tác cửa võng.
Gỗ mít là loại gỗ phổ biến nhất trong chế tác tượng Phật và cửa võng. Gỗ mít có đặc tính dẻo, mềm, thớ dặm, giúp cho việc chạm khắc trở nên dễ dàng. Ngoài ra, cửa võng gỗ mít còn có độ bền cao, ít nứt, dễ gọt, mang lại vẻ đẹp tự nhiên tới hàng chục năm khi được đặt trong không gian thờ cúng.
Gỗ hương và gỗ gụ cũng được ưa chuộng nhờ vào độ cứng và màu sắc đẹp mắt. Gỗ hương có mùi thơm đặc trưng, mang lại cảm giác dễ chịu, trong khi gỗ gụ có màu nâu đậm, vân gỗ rõ ràng, tạo nên sự sang trọng cho các sản phẩm thủ công.
Gỗ vàng tâm và gỗ gội là những loại gỗ quý hiếm, thường được sử dụng cho các công trình thờ cúng cao cấp. Gỗ vàng tâm có màu vàng nhạt, vân gỗ mịn, không bị mối mọt, rất bền. Gỗ gội dễ chế tác, có màu đỏ sáng đẹp mắt, giúp cửa võng chế tác từ gỗ gội thêm phần trang trọng.
Sơn son thếp vàng
Sơn son thếp vàng là kỹ thuật được sử dụng để trang trí và bảo vệ đồ thờ cúng, đặc biệt là cửa võng đền điện. Quá trình này bao gồm việc sơn màu đỏ tươi hoặc màu đen lên bề mặt và thếp vàng trên các phần hoa văn, chữ viết. Vàng có thể được thếp bằng tay hoặc mạ lên bề mặt, tạo nên vẻ đẹp sang trọng và uy nghiêm.
Sơn son là loại sơn đặc biệt được chế tạo từ nhựa cây sơn trên rừng. Nhựa sơn sau khi được thu hoạch sẽ được để nguyên trong 3-4 tháng để ổn định, tạo ra nhiều lớp khác nhau. Mỗi lớp sơn này có một công dụng riêng, trong đó lớp lỏng trên cùng có màu nâu, được gọi là sơn mặt dầu, là lớp sơn tốt nhất.
Thếp vàng là kỹ thuật trang trí bằng cách dán lớp vàng lá hoặc vàng quỳ được dát thật mỏng lên bề mặt các vật dụng bằng gỗ, đá, đồng, v.v. Công đoạn này giúp điểm thêm màu vàng tự nhiên với ánh kim bắt mắt lên cửa võng, làm nổi bật các chi tiết. Khi vàng được thếp lên lớp sơn ta, màu sắc của nó sẽ thay đổi theo độ "chín" của sơn, tạo nên hiệu ứng màu sắc độc đáo.
Sơn son thếp vàng không chỉ giúp tăng thêm vẻ đẹp mà còn bảo vệ các sản phẩm thủ công mỹ nghệ khỏi các tác động từ môi trường. Trong văn hóa tín ngưỡng, cửa võng đền điện được sơn son thếp vàng còn mang ý nghĩa tôn kính và linh thiêng, làm tăng thêm giá trị tâm linh cho không gian thờ cúng.
Sơn giả cổ
Hiện nay, sơn giả cổ ngày càng được ưa chuộng vì tính thẩm mỹ cao và dễ phối hợp với nhiều phong cách không gian, từ truyền thống đến hiện đại. Kỹ thuật sơn này không chỉ giúp cửa võng đền điện trở nên hài hòa trong không gian thờ mà còn giữ được vẻ đẹp cổ kính, trang nhã và bền vững theo thời gian.
Quy trình chế tác cửa võng đền điện tại làng nghề Sơn Đồng
Bước 1. Chọn gỗ
Đầu tiên, nghệ nhân chọn loại gỗ phù hợp như gỗ mít, gỗ hương, gỗ gụ, gỗ vàng tâm,... Các loại gỗ này được ưa chuộng nhờ tính bền vững, dễ chạm khắc và vẻ đẹp tự nhiên. Gỗ sau khi được chọn sẽ được phơi khô và xử lý chống mối mọt để đảm bảo độ bền và chất lượng.
Bước 2. Thiết kế và phác thảo
Nghệ nhân tiến hành phác thảo mẫu cửa võng trên giấy hoặc trên gỗ. Bản phác thảo cần chi tiết và chính xác để làm cơ sở cho các bước tiếp theo. Sau khi phác thảo, bản thiết kế chi tiết được thực hiện, bao gồm các hoa văn, họa tiết trang trí.
Bước 3. Chạm khắc và chế tác
Nghệ nhân bắt đầu chạm khắc theo mẫu thiết kế, tạo hình cơ bản cho cửa võng. Sau khi hoàn thành chạm khắc thô, nghệ nhân tiếp tục chạm khắc các chi tiết nhỏ và hoa văn tinh xảo, đảm bảo tính thẩm mỹ và độ chính xác cao.
Bước 4. Sơn son thếp vàng
Sau khi hoàn thiện chế tác phần gỗ mộc, nghệ nhân Sơn Đồng sẽ sơn phủ bằng sơn PU hoặc sơn ta để giúp tăng tính thẩm mỹ và độ bền cho cửa võng. Lớp sơn son thường là màu đỏ tươi hoặc đen, tạo màu sắc đẹp mắt và giúp bảo vệ gỗ. Sau khi sơn khô, nghệ nhân tiến hành thếp vàng lên các hoa văn và chữ viết. Vàng lá hoặc vàng quỳ được dán lên bề mặt, tạo nên vẻ đẹp sang trọng và linh thiêng. Kỹ thuật này đòi hỏi sự tỉ mỉ và khéo léo để đảm bảo vàng được dán đều và chắc chắn.
Bước 5. Hoàn thiện
Sau khi hoàn tất các bước trên, cửa võng được kiểm tra kỹ lưỡng để đảm bảo không có lỗi và đạt yêu cầu về thẩm mỹ và chất lượng.
Một số mẫu cửa võng đền điện chế tác tại làng nghề Sơn Đồng
Đồ thờ Thông Hồng là một trong những xưởng chế tác đồ thờ tâm linh lâu đời và dày dặn kinh nghiệm của làng nghề Sơn Đồng với nhiều mẫu cửa võng đền điện mà gia chủ có thể tham khảo dưới đây.
