Những điểm cần lưu ý khi nhận tượng gỗ từ xưởng chế tác
Đôi nét về tục thờ Sơn Trang của người Việt
Tục thờ Sơn Trang là một trong những tín ngưỡng cổ xưa nhất của người Việt, xuất hiện từ thời Âu Lạc, cách đây khoảng 2000 năm. Đây là tín ngưỡng thờ Mẹ rừng, gắn liền với sự sùng bái thiên nhiên, đặc biệt là núi rừng - thời đó, rừng được coi là chốn linh thiêng, che chở và là cội nguồn của sự sống.
Về sau, khi tín ngưỡng thờ Sơn Trang giao thoa với tục thờ Tam Phủ và sự xuất hiện của Thánh Mẫu Liễu Hạnh (hơn 600 năm trước),hai tín ngưỡng này đã dần hòa quyện và phát triển thành tín ngưỡng thờ Tứ Phủ. Tứ Phủ bao gồm bốn miền: Thiên phủ (trời),Địa phủ (đất),Thoải phủ (nước) và Nhạc phủ (núi rừng). Trong đó, Sơn Trang chính là miền Nhạc phủ và Chúa Sơn Trang trở thành Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn – vị thần cai quản núi rừng, đứng thứ hai trong Tam tòa Thánh Mẫu.
Nhìn chung, tục thờ Sơn Trang là tín ngưỡng thể hiện lòng tôn kính với mẹ thiên nhiên, đồng thời phản ánh sự gắn bó sâu sắc giữa con người và môi trường tự nhiên trong đời sống văn hóa tín ngưỡng của người Việt.
Động Sơn Trang gồm những phần nào?
Hang động (phần khung)
Phần “Động” trong “Động Sơn Trang” để chỉ phần khung được làm dưới dạng một chiếc động ở giữa vùng núi non. Hình ảnh chiếc động chính là đặc trưng của vùng sơn cước, là nơi con người dùng để sinh sống hoặc ẩn nấp giữa núi rừng.
Hang động của Động Sơn Trang thường được tạo hình để tái hiện khung cảnh núi rừng hoang sơ, đặc biệt là làm nổi bật các khối thạch nhũ, vừa thể hiện cho sự linh thiêng, vừa cho thấy tính lâu đời của nét văn hóa tín ngưỡng này. Bên ngoài hang thường sơn điểm màu xanh lá của cỏ cây, tạo hình hoặc trang trí thêm hoa lá để tái hiện khung cảnh rừng núi một cách sinh động
Tại làng nghề Sơn Đồng, khi chế tác Động Sơn Trang cho không gian tư gia, phần hang động thường được đắp tạo hình bằng xi măng, còn với thiết kế nội thất đình chùa, đền, điện, phủ,... thì thường bằng đá hoặc xỉ than.
Tượng Chúa Sơn Trang
Tượng Chúa Sơn Trang là linh hồn của Động Sơn Trang. Tượng thường được đặt ở vị trí trung tâm hoặc nơi cao nhất trong hang động, thể hiện uy quyền và sự linh thiêng của Chúa Sơn Trang.
Tượng Chúa Sơn Trang thường được chế tác tinh xảo từ các chất liệu như gỗ, đồng hoặc đá nhưng phổ biến nhất là bằng gỗ mít và được sơn son thếp vàng. Chúa Sơn Trang thường ngự áo màu xanh tượng trưng cho núi rừng, một tay duỗi thoải mái đặt lên đầu gối, tay mở ra, còn tay kia nắm hờ.
Tùy vào kích thước Động to hoặc nhỏ mà người ta sẽ thiết kế và trang trí thêm hình cây cỏ, hoa lá hoặc các loài động vật xung quanh Chúa.
Tượng 12 Cô Sơn Trang
Tượng 12 Cô Sơn Trang được đặt rải rác theo vòm của hang động. Mỗi Cô đại diện cho một khía cạnh khác nhau của tín ngưỡng, xuất phát từ thiên nhiên núi rừng, cây cỏ, hoa lá, động vật,...
Mỗi tượng được chế tác công phu, thường nhỏ gọn hơn tượng Chúa Sơn Trang, khắc họa hình ảnh các Cô ngự áo màu xanh và vàng, mang dáng vẻ duyên dáng, trẻ trung, thể hiện sự gần gũi với thiên nhiên. Tượng 12 Cô Sơn Trang cũng thường được làm bằng gỗ mít và sơn son thếp vàng.
Lưu ý khi thỉnh Động Sơn Trang
Kích thước
Kích thước Động sẽ phụ thuộc vào không gian thờ và kích thước đo trên thước Lỗ Ban.
Không gian thờ
Không gian thờ nên được bố trí ở nơi yên tĩnh, nghiêm trang, đảm bảo sạch sẽ, thoáng mát và có nhiều ánh sáng tự nhiên. Đặt Động Sơn Trang ở không gian này không chỉ thể hiện lòng thành kính đối với Chúa Sơn Trang và các vị thần mà còn giúp tạo sự thanh tịnh và linh thiêng khi thờ cúng.
Ngày thỉnh tượng
Nên chọn ngày lành, giờ tốt phù hợp với phong thủy và mệnh của gia chủ để thỉnh Động.
Lễ cúng
Lễ cúng Động Sơn Trang cần được chuẩn bị kỹ lưỡng và cần lưu ý về những khác biệt khi dâng lễ ở ban thờ riêng hoặc tại tư gia và dâng lễ tại đền, chùa, điện, phủ,... Lễ vật dâng cúng thường được chia thành lễ chay và lễ mặn, tùy thuộc vào nơi dâng lễ.
Tại khu vực chính điện – nơi thờ tự linh thiêng nhất của đền, chùa, điện, phủ,..., chỉ được phép dâng lễ chay. Lễ chay bao gồm các loại hương nhang, hoa quả, oản, xôi, chè,… để hợp với sự thanh tịnh và lề lối nơi đây.
Đối với khu vực ban thờ hoặc điện thờ Động Sơn Trang riêng, gia chủ có thể dâng lễ mặn. Lễ mặn dâng lên bàn thờ Động Sơn Trang thường là những món đặc sản dân dã mang đậm nét truyền thống Việt Nam như cua, ốc, lươn, chanh, ớt,… cùng với các món từ gạo nếp cẩm như xôi, chè. Theo phong tục, lễ mặn thường được chuẩn bị theo con số 15 – tượng trưng cho 15 vị được thờ tại ban Sơn Trang (gồm 1 vị Chúa, 2 vị hầu cận và 12 vị Cô Sơn Trang). Ví dụ, người dâng lễ có thể sắm 15 con cua, 15 quả ớt hoặc chanh. Trong không gian nhỏ, lễ vật có thể giản lược nhưng vẫn cần giữ ý nghĩa của số 15, chẳng hạn như bổ một quả chanh thành 15 phần.
Việc chuẩn bị lễ vật cúng không chỉ mang tính nghi thức mà còn thể hiện lòng thành kính, sự tôn trọng của con nhang đệ tử đối với các vị thần trong Động Sơn Trang, góp phần giữ gìn giá trị văn hóa tâm linh của người Việt.
