Chuyên chế tác tượng phật thờ trong đền, điện, chùa, miếu
Tổng quan về thờ Phật và thờ Thánh trong văn hóa Việt
Trong đời sống tâm linh của người Việt, việc thờ cúng không chỉ là một nghi lễ tín ngưỡng mà còn là cách thể hiện đạo lý “uống nước nhớ nguồn”, lòng biết ơn và khát vọng sống thiện lành. Hai hình thức thờ cúng phổ biến trong nhiều gia đình Việt Nam hiện nay là thờ Phật và thờ Thánh, tuy khác biệt về bản chất nhưng lại có sự hòa quyện nhất định trong văn hóa dân tộc.
Thờ Phật là tín ngưỡng có nguồn gốc từ Phật giáo, hướng con người đến con đường tu tập, buông bỏ khổ đau, sống từ bi và trí tuệ. Tượng Phật thường được đặt ở nơi cao nhất, trang nghiêm nhất trong nhà, thể hiện sự tôn kính tuyệt đối. Không gian thờ Phật luôn thanh tịnh, giản dị, thường cúng chay và tránh các lễ vật mang tính sát sinh. Đối với người Việt, thờ Phật không chỉ là cầu bình an mà còn là nhắc nhở bản thân sống hiền lành, hướng thiện trong từng hành động.
Thờ Thánh lại gắn liền với tín ngưỡng dân gian lâu đời, phản ánh niềm tin vào các vị anh hùng, nhân thần như Quan Thánh Đế Quân, Đức Thánh Trần, Thánh Mẫu Liễu Hạnh, Ông Công - Ông Táo, Thổ Địa… Những vị này thường được xem là những đấng linh thiêng có thể bảo hộ gia đình, giúp trấn trạch, hóa giải tai ương, mang đến tài lộc và sự che chở trong đời sống trần tục. Khác với thờ Phật, bàn thờ Thánh có thể cúng mặn, dùng rượu, vàng mã, thể hiện phong cách riêng của tín ngưỡng dân gian.
Điểm đặc biệt trong văn hóa tâm linh Việt là sự dung hòa giữa những hệ thống tín ngưỡng này. Không đối lập hay bài trừ, người Việt có thể thờ cả Phật và Thánh trong cùng một không gian thờ cúng, miễn là sắp xếp hợp lý, trang nghiêm, giữ đúng phép tắc. Ở nhiều gia đình, bàn thờ gia tiên đôi khi cũng được bài trí thêm tượng Phật hay Thánh để cầu cho gia đạo bình an, con cháu hiếu thuận, làm ăn thuận lợi. Đây chính là nét đặc trưng dung dị nhưng sâu sắc trong tín ngưỡng của người Việt, vừa tôn trọng đạo lý tôn giáo, vừa giữ gìn bản sắc dân tộc.
Có nên thờ chung tượng Phật và tượng Thánh?
Thờ chung tượng Phật và tượng Thánh là một vấn đề nhận được nhiều ý kiến khác nhau trong thực hành tín ngưỡng của người Việt. Xét trên khía cạnh giáo lý và nghi lễ, đây là điều không được khuyến khích. Tuy nhiên, do yếu tố truyền thống, không gian sinh hoạt và sự dung hòa tín ngưỡng trong văn hóa Việt, điều này vẫn có thể thực hiện với những nguyên tắc cụ thể.
Phật giáo vốn không bài bác tín ngưỡng dân gian, ngược lại, còn khuyến khích tinh thần bao dung và hiểu đúng bản chất các pháp tu. Tuy nhiên, các vị Chư Tăng thường nhấn mạnh: nếu có điều kiện, nên tách riêng không gian thờ Phật và thờ Thánh, bởi lẽ mỗi hệ thống tín ngưỡng có quy định riêng về cách hành lễ và lễ vật cúng dường. Phật cần sự thanh tịnh, chay tịnh, tượng Phật không nên đặt cùng với bàn thờ có cúng mặn, rượu, vàng mã - những lễ vật phổ biến trong thờ tượng Thánh.
Từ góc nhìn văn hóa dân gian, nhiều gia đình Việt đã quen với mô hình thờ hỗn dung: vừa thờ Phật cầu tâm an, vừa thờ Thánh cầu tài lộc và phù hộ độ trì cho đời sống trần thế. Điều này phản ánh đặc trưng văn hóa dung hòa tín ngưỡng của người Việt, nơi các tôn giáo và tín ngưỡng dân gian có thể cùng tồn tại mà không đối lập. Tuy nhiên, chính sự “dung hòa” này cũng đòi hỏi người hành lễ phải có hiểu biết căn bản để không phạm lỗi về lễ nghi hay làm mất đi tính tôn nghiêm.
Tâm linh là sự thành tâm, không chỉ nằm ở hình thức mà quan trọng là ở sự kính trọng và hiểu biết. Thờ chung không sai, nhưng cần có nguyên tắc: đặt đúng vị trí, phân định rõ ràng vai trò, giữ không gian sạch sẽ và tâm luôn hướng thiện. Nếu có điều kiện, tốt nhất vẫn là tách riêng bàn thờ Phật và bàn thờ Thánh, để vừa đúng nghi lễ, vừa giữ được sự trang nghiêm cho từng hệ thống tín ngưỡng.
Một số tượng Phật và tượng Thánh nào có thể thờ chung trong một không gian thờ
Phật Bà Quan Âm và các Thánh Mẫu là một trong những ví dụ điển hình nhất. Trong tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ, Tứ Phủ, hình tượng Phật Bà Quan Âm thường xuất hiện bên cạnh tượng Tam tòa Thánh Mẫu, bao gồm Mẫu Liễu Hạnh, Mẫu Thượng Thiên, Mẫu Thượng Ngàn… Điều này xuất phát từ sự tương đồng trong vai trò của các Ngài: đều đại diện cho lòng từ bi, cứu khổ cứu nạn và bảo hộ chúng sinh. Khi bài trí, tượng Quan Âm Bồ Tát thường được đặt ở tầng cao hơn với các Thánh Mẫu, thể hiện sự tôn kính và giữ trật tự tôn nghiêm.
Ngoài ra, tại một số vùng quê hoặc địa phương có tín ngưỡng bản địa riêng cũng an vị các vị Bồ Tát hoặc tượng Phật cùng với các vị thần/thánh như Thổ Công, Thánh Trần, Thành Hoàng Làng... Trong những trường hợp như vậy, tượng Phật luôn được đặt ở vị trí trung tâm và cao nhất, trong khi các vị thần, thánh dân gian được đặt hai bên hoặc phía dưới. Điều này đảm bảo tính thứ bậc và sự tôn nghiêm cho không gian tâm linh.
Tuy nhiên, ranh giới giữa “thần”, “thánh” và “phật” trong tín ngưỡng dân gian đôi khi không rõ ràng, tùy thuộc vào cách hiểu và thực hành của từng địa phương. Chính vì vậy, nếu lựa chọn thờ chung, người hành lễ cần có hiểu biết nhất định để tránh sai lệch trong lễ nghi và giữ được sự thành kính đối với từng vị.
Những điều cần cân nhắc khi thờ chung tượng Thánh và tượng Phật
Hiểu rõ ý nghĩa tâm linh của từng pho tượng
Điều đầu tiên và quan trọng nhất là gia chủ cần hiểu rõ vai trò, biểu tượng và ý nghĩa tâm linh của từng tượng thờ. Tượng Phật đại diện cho trí tuệ, từ bi, giải thoát khỏi luân hồi; trong khi các vị Thánh như Đức Thánh Trần, Thánh Mẫu hay Thổ Công… thường mang ý nghĩa bảo hộ, phù trợ, gắn bó với đời sống dân gian. Hiểu đúng để thờ đúng, thể hiện lòng thành và sự tôn trọng chân thành, tránh việc thờ mang tính hình thức hoặc sai lệch.
Bố trí không gian tách biệt nếu có thể
Nếu không gian cho phép, tốt nhất nên dựng hai bàn thờ riêng biệt, mỗi bàn ứng với một hệ tín ngưỡng, bàn thờ Phật nên được đặt ở nơi cao ráo, thanh tịnh; bàn thờ Thánh có thể đặt ở khu vực phù hợp với truyền thống gia đình. Mỗi bàn thờ có đồ lễ riêng biệt, không dùng chung bát hương, đèn, nến hay hoa quả.
Trường hợp bắt buộc thờ chung
Khi không gian sống hạn chế, vẫn có thể bố trí tượng Phật và tượng Thánh trong cùng một bàn thờ, nhưng cần tuân thủ nguyên tắc sắp đặt:
- Tượng Phật đặt ở tầng cao nhất, chính giữa án gian thờ.
- Tượng Thánh hoặc tượng Mẫu đặt ở tầng dưới, hoặc hai bên, tùy vào truyền thống từng vùng miền.
- Tuyệt đối không để tượng Thánh cao hơn tượng Phật.
Không dùng chung đồ cúng
Phật giáo thường dùng lễ chay: hoa tươi, trái cây, nước lọc. Trong khi đó, thờ Thánh có thể dùng lễ mặn: xôi, gà, rượu… Vì vậy, không nên dâng cúng chung, tránh việc lẫn lộn lễ nghi làm mất đi tính linh thiêng.
Tôn trọng truyền thống gia đình
Cuối cùng, hãy tham khảo ý kiến của các thành viên lớn tuổi trong gia đình, lắng nghe truyền thống thờ cúng đã có từ lâu đời. Việc duy trì sự hòa hợp giữa tín ngưỡng và đời sống không chỉ thể hiện sự thành kính, mà còn giữ gìn nếp nhà trong văn hóa Việt.
