Lưu ý khi chăm sóc và bảo dưỡng tượng thờ trong đền điện

Tượng thờ trong văn hóa tâm linh và tín ngưỡng

Tín ngưỡng thờ cúng của người Việt bắt nguồn từ đạo lý uống nước nhớ nguồn được kế thừa qua hàng nghìn năm, thể hiện cho sự biết ơn, ghi nhớ và lòng hiếu thảo của người đời sau đối với các bậc cha anh đi trước. Bên cạnh đó, tục thờ cúng còn bắt nguồn từ một số tín ngưỡng dân gian được lưu truyền như thờ Mẫu, thờ Thổ Công, Quan Thánh Đế Quân,...

Người Việt Nam thờ tổ tiên, người thân trong gia đình để tỏ lòng hiếu kính, sự nhung nhớ và mong được phù hộ độ trì. Thờ các vị thánh, thần, phật để cầu mong tài lộc, thịnh vượng, cuộc sống hạnh phúc, bình yên, sức khỏe dồi dào, mưa thuận gió hòa, công việc thuận lợi, thành công,... Thờ các vị vua, anh hùng dân tộc để tưởng nhớ công ơn xây dựng và bảo vệ đất nước, cầu mong đất nước thái bình, cuộc sống no đủ.

Để đại diện cho tổ tiên, thần phật hoặc các vị anh hùng, người dân ta từ xưa đã chế tác ra những tấm bài vị hoặc những bức tượng thờ đền điện, khắc họa lại dáng vẻ, biểu cảm, thần thái của các vị và đặt lên bàn thờ để thờ cúng. Những bức tượng này thường được chế tác tỉ mỉ và tinh xảo, được người dân trân trọng và kính cẩn. 

Nhiều người tin rằng tượng thờ đền điện chứa đựng sự linh thiêng của vị thần phật và qua việc thờ cúng, họ có thể nhận được sự bảo hộ và che chở từ các đấng thần linh. Tượng thờ cũng giúp bảo tồn và truyền tải các giá trị văn hóa, tín ngưỡng từ đời này sang đời khác, tạo sự liên kết giữa các thế hệ. 

Do tín ngưỡng dân gian và văn hóa tâm linh của người Việt rất phong phú với hệ thống truyền thuyết và điển tích khổng lồ, cùng với lịch sử hàng nghìn năm dựng nước và giữ nước nên tượng thờ đền điện của người Việt rất đa dạng. Những bức tượng thờ còn có giá trị lịch sử và văn hóa, là phần không thể thiếu của di sản tôn giáo và văn hóa của một cộng đồng hay một quốc gia.

Chăm sóc và bảo dưỡng tượng thờ trong đền điện

Tượng Phật Sơn Đồng hoặc tượng các vị thánh thần khác đều sẽ bị hao mòn dần trong thời gian dài do các yếu tố môi trường như bụi bẩn, ẩm mốc, rung động,... nên việc kiểm tra và lau dọn thường xuyên sẽ giúp giữ khu vực thờ cúng luôn sạch sẽ, kéo dài tuổi thọ của tượng và thể hiện lòng thành kính với các vị thần phật.

Trước khi chăm sóc và bảo dưỡng tượng

Kiểm tra ban đầu

Không nhất thiết phải lau rửa tượng thờ hàng ngày. Chỉ lau rửa tượng khi nhận thấy tượng có dấu hiệu bị khói bụi bám vào hoặc mất đi độ sáng bóng.

Kiểm tra kỹ lưỡng tình trạng của tượng để phát hiện những dấu hiệu như nứt, phai màu, hoặc các vết bẩn, từ đó đưa ra cách thức và lựa chọn dụng cụ cần thiết cho việc làm sạch và bảo dưỡng.

Chuẩn bị dụng cụ cần thiết

• Khăn mới: Chuẩn bị 2 chiếc khăn mới, sạch và mềm để không gây trầy xước hoặc hư hỏng bề mặt tượng.
• Nước tẩy rửa chuyên dụng hoặc các nguyên liệu tự nhiên: Dùng nước tẩy chuyên dụng dành riêng cho việc làm sạch tượng thờ, có thể tìm thấy ở các cửa hàng bán đồ thờ cúng. Nếu không tìm được, có thể sử dụng muối và chanh, là những nguyên liệu tự nhiên an toàn và có khả năng làm sạch tốt.
• Chậu nhỏ: Chuẩn bị 2 chậu nhỏ, một để chứa nước ấm pha với dung dịch làm sạch và một để chứa nước sạch để rửa lại tượng sau khi đã lau.
• Nước ấm: Nước ấm sẽ giúp làm sạch hiệu quả hơn mà không gây tổn hại đến bề mặt tượng.

Lau sạch khu vực tượng và kiểm tra hỏng hóc

Khi vệ sinh và lau rửa tượng thờ đền điện, cần phải hết sức cẩn thận, nếu lỡ tay làm trầy xước hoặc hỏng hóc khác sẽ phạm đến thần linh. 

Các bước thực hiện bao gồm:

• Pha loãng dung dịch tẩy rửa với nước ấm rồi khuấy đều.
• Nhúng một chiếc khăn sạch vào dung dịch vừa pha, đảm bảo khăn thấm đều nhưng không quá ướt để tránh dung dịch tràn ra trong quá trình lau.
• Để tránh làm bẩn lại các phần đã lau, nên bắt đầu lau sạch từ đỉnh tượng và làm sạch dần xuống phía dưới.
• Mỗi lần lau xong một mặt, nên dùng khăn sạch khác nhúng nước ấm lau lại để loại bỏ dung dịch tẩy rửa. Lưu ý, cần lau mặt nào sạch mặt đó, tránh lau đi lau lại nhiều lần.

Trong trường hợp sử dụng muối và chanh:

• Vắt vài quả chanh vào nước ấm, sau đó thêm một chút muối và khuấy đều. Đây là dung dịch tự nhiên an toàn và hiệu quả để làm sạch tượng.
• Sử dụng khăn mềm nhúng vào dung dịch muối chanh và lau tượng từ trên cao xuống thấp, tương tự quy trình với dung dịch tẩy rửa.
• Sau khi lau sạch với dung dịch, dùng khăn sạch khô lau lại tượng để đảm bảo không còn nước hay dung dịch đọng lại trên bề mặt tượng.

Nếu trong quá trình vệ sinh phát hiện những hỏng hóc trên tượng mà bạn không thể tự khắc phục được, chẳng hạn như nứt, phai màu,..., hãy liên hệ tới xưởng chế tác tượng phật, tượng mẫu tại làng nghề Sơn Đồng để được hướng dẫn và tư vấn biện pháp khắc phục.

Sơn lại tượng thờ đền điện

Trong trường hợp tượng thờ đền điện đã cũ, bị bong tróc màu sơn, bị gãy các chi tiết hoặc gia chủ muốn đổi màu sơn trên tượng để phù hợp với không gian thờ cúng hơn, bạn có thể thực hiện sơn lại tượng. 

Kiểm tra lớp sơn cũ

Trước tiên, cần kiểm tra lớp sơn trên bề mặt tượng. Sử dụng ánh sáng tự nhiên hoặc đèn chiếu để kiểm tra kỹ lưỡng bề mặt tượng. Ánh sáng giúp phát hiện các vấn đề như phai màu, bong tróc, hay lớp sơn không đều. Sau đó, dùng tay chạm nhẹ lên bề mặt tượng để cảm nhận độ bám dính của lớp sơn cũ, từ đó xác định các khu vực có nguy cơ bong tróc hoặc đã bị bong tróc. Nếu khu vực bị bong tróc quá lớn gây mất mỹ quan và có thể ảnh hưởng đến chất lượng của tượng, cần cạo bỏ lớp cũ và sơn lại lớp sơn mới.

Cạo bỏ lớp sơn cũ

Công việc cạo bỏ lớp sơn cũ và sơn lớp sơn mới cần được thực hiện bởi những nghệ nhân chuyên nghiệp để quá trình này diễn ra nhanh chóng, thuận lợi và đảm bảo chất lượng của tượng. 

Để cạo bỏ lớp sơn cũ, người nghệ nhân di chuyển dụng cụ cạo nhẹ nhàng trên bề mặt tượng, không cạo quá mạnh để không làm xước hoặc hư hỏng bề mặt tượng. Sau khi cạo, sử dụng giấy nhám hoặc dụng cụ mài để làm nhẵn bề mặt tượng, đảm bảo bề mặt mài phẳng đều, không để lại vết hằn hoặc vết xước sâu.

Sơn lớp sơn mới

Loại sơn dùng để sơn lại thường có độ bền cao và màu sắc phù hợp với thiết kế ban đầu của tượng, đảm bảo tính truyền thống và sự thống nhất với tổng thể không gian đền điện. Trước khi sơn, cần vệ sinh bề mặt tượng hoàn toàn sạch sẽ, dùng khăn mềm hoặc bàn chải để loại bỏ bụi và các tạp chất.

Sau đó, các nghệ nhân sẽ bắt đầu sơn lớp sơn mới. Lớp sơn này cần đảm bảo độ mịn, đều màu, màu sắc lên tượng phải đảm bảo đẹp mắt, trang trọng. Sau khi sơn xong, cần đợi cho sơn khô hoàn toàn rồi thực hiện các công việc tiếp theo.

Lưu ý về tính tâm linh và nghi lễ

• Giữ thái độ kính cẩn: Khi thực hiện việc lau dọn và chăm sóc tượng, người chăm sóc cần giữ thái độ kính cẩn. Mọi hành động nên được thực hiện với lòng thành kính, thể hiện sự tôn trọng đối với các vị thần phật mà bức tượng đại diện.

• Trang phục phù hợp: Cần mặc trang phục sạch sẽ và chỉnh tề để thể hiện sự tôn trọng đối với tượng thờ và không gian linh thiêng. Trang phục nên có màu sắc nhã nhặn, tránh các màu sắc sặc sỡ hoặc quá nổi bật để không làm mất đi vẻ trang nghiêm của không gian thờ cúng. Đặc biệt, không nên mặc trang phục quá hở hang hay thiếu đứng đắn.
• Lựa chọn và sử dụng hương liệu: Không nên sử dụng các loại nước thơm lên tượng Phật. Những hương liệu có mùi thơm đặc thù có thể tạo ra cảm giác trói buộc và mê đắm, phạm vào đạo Phật. Nếu muốn tạo mùi thơm cho không gian, bạn nên đốt các loại trầm hương, giúp tạo không gian thanh tịnh và thiêng liêng.
• Chuẩn bị dụng cụ sạch sẽ: Tất cả các đồ dùng và dụng cụ như khăn lau, chậu nước và dung dịch làm sạch phải được giữ gìn sạch sẽ để không phạm đến thần linh.
• Tần suất và phương pháp làm sạch: Tượng thờ nên được lau rửa thường xuyên, tốt nhất là mỗi tháng một lần. Việc này giúp duy trì sự sạch sẽ và tôn nghiêm của tượng trong không gian thờ cúng. Tuyệt đối không sử dụng các chất tẩy rửa quá mạnh, có thể gây hỏng bề mặt của tượng Phật. Nên sử dụng các chất làm sạch nhẹ nhàng và phù hợp với vật liệu của tượng.