Tại sao nghệ nhân Sơn Đồng sử dụng gỗ gụ chế tác cửa võng?

Cửa võng trong kiến trúc truyền thống Việt Nam

Cửa võng là một loại cửa giả nhỏ gọn, thường được thiết kế theo dạng chữ "M", với phần trên cùng thường trang trí với hoa văn truyền thống. Đây là một thành phần quan trọng trong nghệ thuật trang trí nội thất của kiến trúc Việt Nam, mang đậm dấu ấn văn hóa và tâm linh.

Cửa võng thường được chế tác bằng gỗ tự nhiên, chạm thủng và sơn son thếp vàng, tạo nên vẻ đẹp rực rỡ và sang trọng. Những hoa văn chạm khắc trên cửa võng thường là các họa tiết truyền thống như rồng, phượng, hoa lá và các họa tiết xuất phát từ những truyền thuyết và câu chuyện dân gian Việt Nam mang nhiều ý nghĩa tốt lành như may mắn, sinh sôi, phát triển và thịnh vượng.

Thời xưa, cửa võng thường được sử dụng để trang trí trong nội thất đình chùa và nhà cửa của những tầng lớp quý tộc. Ngày nay, cửa võng vẫn giữ vai trò quan trọng trong các công trình kiến trúc tâm linh như nhà thờ họ, nhà thờ tổ, đền, chùa hoặc miếu nhưng đã được sử dụng phổ biến hơn.

Cửa võng cùng với bộ hoành phi câu đối thường được dùng để ngăn cách không gian thờ cúng với không gian bên ngoài, tạo nên không gian thiêng liêng cho tổ tiên và các vị thánh thần, thể hiện lòng thành kính của con cháu đối với các bậc bề trên. 

Đặc điểm nổi bật của gỗ gụ

Gỗ gụ là một trong những loại gỗ quý hiếm, có giá trị cao, được sử dụng phổ biến trong chế tác cửa võng, đồ thờ tâm linh khác và các sản phẩm thủ công mỹ nghệ chất lượng cao.

Thân cây gỗ gụ có đường kính lớn, cho phép khai thác những tấm gỗ rộng và liền mạch. Phù hợp cho chế tác các sản phẩm có kích thước lớn như cửa võng mà cần ghép nối, giúp tăng độ bền và tính thẩm mỹ.

Thớ gỗ gụ thẳng và có vân gỗ mịn là đặc điểm giúp các nghệ nhân dễ dàng chạm khắc hoa văn và các chi tiết. Vân gỗ mịn tạo ra bề mặt nhẵn nhụi, tăng thêm vẻ đẹp tự nhiên cho sản phẩm chế tác. Gỗ gụ mới khai thác có màu vàng nhạt hoặc màu vàng trắng. Sau một thời gian, gỗ gụ sẽ chuyển sang màu nâu thẫm hoặc nâu đỏ.

Gỗ gụ có tỷ trọng lớn, thớ gỗ chắc và nặng hơn so với nhiều loại gỗ thông thường. Điều này làm cho các sản phẩm đồ thờ tâm linh từ gỗ gụ có độ bền cao, chịu được lực tác động mạnh và ít bị cong vênh hay mối mọt.

Gỗ gụ có mùi hơi chua khi đưa lên gần mũi ngửi, nhưng không hăng như nhiều loại gỗ khác. Mùi hương nhẹ nhàng của gỗ gụ tạo cảm giác dễ chịu, không gây khó chịu khi sử dụng trong không gian sống. Do sản lượng gỗ gụ tự nhiên thấp nên giá thành của gỗ gụ tương đối cao.

Lý do nghệ nhân Sơn Đồng chọn gỗ gụ chế tác cửa võng

Độ bền và tính ổn định cao

Việt Nam có khí hậu nhiệt đới ẩm ướt, đòi hỏi các vật liệu xây dựng và nội thất phải có khả năng chịu ẩm tốt. Gỗ gụ với khả năng chống ẩm tốt giúp ngăn chặn tình trạng mục hay hư hỏng do độ ẩm cao. 

Gỗ gụ có cấu trúc thớ gỗ chắc chắn và đồng nhất, giúp giảm thiểu hiện tượng cong vênh hay nứt nẻ do sự thay đổi của thời tiết hoặc điều kiện môi trường. Điều này làm cho các sản phẩm từ gỗ gụ, đặc biệt là cửa võng gỗ gụ, giữ được hình dáng và chất lượng ban đầu trong suốt thời gian dài. Gỗ gụ có tỷ trọng lớn và thớ gỗ chắc, giúp các sản phẩm từ gỗ gụ có khả năng chịu lực tốt, ít bị hư hỏng khi va đập hoặc chịu tải trọng lớn. 

Bên cạnh đó, khả năng kháng mối mọt tự nhiên của gỗ gụ là một trong những đặc điểm quan trọng, giúp bảo vệ sản phẩm khỏi sự phá hoại của côn trùng và các yếu tố môi trường khác. Đặc tính này giúp tăng tuổi thọ và độ bền của cửa võng gỗ gụ.

Với tất cả các đặc tính nêu trên, cửa võng gỗ gụ có tuổi thọ rất cao, trong điều kiện được bảo quản tốt lên tới hơn 100 năm, giúp tiết kiệm chi phí bảo dưỡng và sửa chữa, đồng thời tạo ra giá trị kinh tế và văn hóa lâu dài.

Thẩm mỹ và giá trị nghệ thuật

Gỗ gụ có màu sắc thay đổi từ vàng nhạt hoặc vàng trắng khi mới khai thác đến nâu thẫm hoặc nâu đỏ theo thời gian. Sự chuyển màu này mang lại vẻ đẹp cổ điển, đồng thời làm tăng giá trị thẩm mỹ của sản phẩm. Vân gỗ mịn và thẳng tạo nên bề mặt cửa võng nhẵn nhụi và sang trọng.

Bề mặt gỗ gụ có thể dễ đánh bóng, giúp bề mặt cửa võng trở nên bóng bẩy và rực rỡ hơn. Điều này làm tăng thêm vẻ đẹp và giá trị thẩm mỹ của cửa võng, đồng thời bảo vệ bề mặt gỗ khỏi các yếu tố môi trường. 

Cùng với đó, gỗ gụ có thớ gỗ mịn và dễ chạm khắc, cho phép các nghệ nhân áp dụng những kỹ thuật như sơn son thếp vàng và chạm khắc những họa tiết phức tạp, ví dụ như các hoa văn truyền thống như rồng, phượng, hoa lá,... có thể được chạm khắc sắc nét và chi tiết trên gỗ gụ.

Tính kinh tế và giá trị thương mại

Gỗ gụ thuộc nhóm gỗ quý hiếm với sản lượng khai thác tự nhiên thấp. Sự khan hiếm này làm tăng giá trị của gỗ gụ trên thị trường, khiến các sản phẩm từ gỗ gụ, đặc biệt là cửa võng, trở nên đắt đỏ và được coi là hàng xa xỉ.

Bên cạnh đó, cửa võng gỗ gụ có tuổi thọ cao, có thể lên đến hơn 100 năm và ít bị cong vênh, mối mọt. Từ đó, giúp giảm chi phí bảo trì và thay thế, tạo ra giá trị kinh tế lâu dài cho người sử dụng.